islam ilme büyük önem vermiştir.. bunu nazil olan ilk ayetten de anlamamız mümkün. “Yaratan Rabbinin Adıyla Oku”..!
burdaki mâna hangi ilimlerdir diye düşünmemiz gerekiyor.. çünkü bir emir varsa o emri uygulamak için ilk önce emri iyice anlamak ve emrin uygulama sahasını incelemek lazım..
İmam-ı Gazali hazretlerinin bu konudaki görüşlerini aktarmamızda fayda vardır..
ilim vakte göre farzdır.. yani bir kişi sabah namazına yakın eğer blmiyorsa sabah namazını öğrenmesi farzdır.. öğle namazı yaklaştığında da öğle namazının farzlarını öğrenmesi farz olur.. ramazan orucu yaklaştığında ramazanın farzlarını öğrenmesi farz olur.. hangi durumlarda oruç sahihliğini kaybeder hangi durumlarda oruç tutulmaz/tutulur bunları öğrenmesi farz olur.. zengin olunca vereceği malın miktarını, zekatı, malın tasarrufu ile ilgili hükümleri ve kıssasları öğrenmesi farz olur.. haccın farzlarını öğrenmek hacca gideceğine yakın öğrenmek farz-ı ayn olur.. harb zamanında askerliği, silah yapımı gibi fen bilgilerini kısaca öğrenmek farz-ı ayndır.. bunlarda ihtisas yapmak yani bilgi kazanmak diğer durumlarda da farzdır ama farz-ı kifayedir..
farzı ayn; yapılması kesin olan emirlerdir.. farzı kifaye ise başkasının yapması durumunda üzerimizden farzlığı kalkan emirlerdir..
şöyle bir örnekle daha iyi anlaşılacağını umuyoruz..
günde 5 vakit namaz kılmak farz-ı ayndır.. yani kimse kimsenin yerine; sen sabah namazına kalkma ben senin yerine sabah namazını kılarım diyemez.. dese de bunun bir geçerliliği olmaz..
ama cenaze namazı bu şekilde değildir.. cenaze namazı da herkese farzdır ama belli bir topluluğun kılması durumunda farzlığı bütün müslümanların üzerinden kalkar.. peki hiç kimse kılmazsa ne olur?
bu durumda da o beldede olanlar, bir müslümanın öldüğünden haberdar olanların tümü bir farza uymadıkları için mes’ul olurlar..
konumuza tekrar dönelim..
ilim.. hangi ilimler..
kişiyi günaha götüren hal, hareket ve konuşmaların günah olduğunu öğrenmek, bu hal, hareket ve konuşmaların neler olduğunu öğrenmek farz-ı ayndır..
(bu noktada önümüze şöyle bir soru gelebilir.. kişi bilmediğinden sorumlu değildir..
hayır… islamda böyle bir şey söz konusu değildir.. kişi bilmediğinden de günah alır.. Deylemi’nin rivayet Ettiği bir hadiste Efendimiz S.a.s tefsiren şöyle buyurur; alimin günahı bir, cahilin ikidir.. Alim sadece günahından ötürü günah alır, cahil ise hem günahından hemde yaptığının günah olduğundan bihaber olduğundan..
yani kişi bilmediğinden de sorumludur.. bilmediğinden hesaba çekilmezsin diye bir şey yoktur.. kendisine “neden öğrenmedin”diye bir soru sorulacağı hadiste belirtilmiş..)
mesela kişiyi günaha götüren bir durumu örnek vererek anlaşılmasını kolaylaştıralım..
Sui Zan haramdır.. bunun haram olduğunu öğrenmek farz-ı ayndır.. bu her mümine farzdır..
bunu daha geniş bir şekilde şöyle anlatmamız mümkündür..
– Ehli sünnet itikadını kısaca öğrenmek farzdır.. iyi ve kötüyü öğrenmek farz-ı ayndır..
ama yukarda da belirttiğimiz gibi silah yapımını, sanat, ticaret hukuku gibi konuları ise zamanı geldiğinde öğrenmek farz-ı ayn olur.. diğer durumlarda farz-ı kifaye olduğunu imamı Gazali hazretleri kimya-i Saadet adlı eserinde belirtmiştir.
fıkıh ilimlerini yukarda belirttiğimiz hususlar içinde öğrenmek farz-ı ayndır..
Peki ya Fenni ilimleri öğrenmek?
fenni ilimlerde de imam-ı Gazali Hazretlerine başvuralım..
tıbbi ilimleri ve mühendislik ilimlerini öğrenen iki kişiyi ele alıp örneklendirerek açıklamaya çalışalım..
tıbbi ilimleri öğrenen bir kişinin tıb ilmini öğrenmesi farzdır.. doktor olacak bir kişinin tıb bilgisi alması, öğrenmesi farzken mühendislik ilmini öğrenmesi farz değildir..
tersi de aynıdır.. mühendis birinin mühendislik ilmini alması farzken tıb ilmini alması farz değildir..
ayrıca fenni ilimlerin alması konusunda son yüzyıllarda ehli küfrün bilimle ve fenle müslümanlara galebe çalmasından ötürü müslümanlarında bu ilimleri almasının çok önemli olduğunu vurgulamamızda da fayda vardır..
“fenni ilimlerle dini ilimler birlikte okutulmalıdır. zira sadece fenni ilimler okutulursa dinsizlik, sadece dini ilimler okutulursa taassup doğar; iki tarzın buluşması ile hakikat tecelli eder, öğrenci iki kanatlı kuş gibi yükselir
Selam ve dua ile..
