27 Mayis 1960 darbesiyle birlikte basina beklenmedik bir sekilde büyük bir "devlet kusu" konan Cemal Gürsel, 15 Ekim 1961 seçimlerinden sonra dördüncü Cumhurbaskani olmustur. Gürsel'in nasil Cumhurbaskani seçildigini daha evvel tafsilâtiyla kaydetmistik. 1961 seçimlerinde Samsun'dan Adalet Partisi listesinden bagimsiz senatör seçilen Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Basgil'in Cumhurbaskani adayligindan ölümle tehdit edilerek çekilmesinden sonra tek aday olarak girdigi seçimi kazanarak dördüncü Cumhurbaskani olan Cemal Gürsel, 1966 yili baslarinda hastalanmis ve 3 Subat günü alelâcele Amerika'ya götürülerek Walter Reed hastahanesinde tedavi altina alinmissa da, bes gün sonra durumu agirlasarak komaya girmistir. 26 Mart'ta yurda getirilip Ankara Gülhane Hastahanesi'ne yatirilan Gürsel'in agir hasta olup komada bulunduguna, vazife yapamayacak durumda olduguna dair otuz yedi doktor tarafindan imzalanan rapor üzerine Cumhurbaskanligindan uzaklastirilan Cemal Gürsel iki yüz ondokuz gün komada kalip 14 Eylül 1966 günü ölmüs, üç gün sonra da Anitkabir bahçesine gömülmüstür.

Cemal Gürsel'in hastaliginin agirlastigi günlerde zamanin Genelkurmay Baskani Cevdet Sunay bu makamdan ayrilip 1966 yilinin 14 Mart günü Kontenjan Senatörlügüyle Senato'ya girmis ve Gürsel'in vazife yapamayacak durumda olduguna dair rapor verilmesinden hemen iki gün sonra Cumhurbaskani seçilmistir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 28 Mart 1966 Çarsamba günkü toplantisinda oylamaya katilan 532 üyeden 461'inin oyu ile Devlet Reisi seçilen ve o günkü yemin merasimini müteakib: "Bu serefli vazifeyi kabul ederken, milletin ve sizlerin hizmeti için Allah'tan bana yardimci olmasini niyaz ederim" diyerek vazifeye baslayan Sunay'dan bosalan Genelkurmay Baskanligi'na da Kara Kuvvetleri Kumandani Cemal Tural getirilmistir. Bazi hatirattan ögrendigimize göre Cemal Tural'in bu makama getirilmesi Sunay'in tavsiyesiyle gerçeklesmistir.

SIKINTILI YILLAR!..

Besinci Cumhurbaskani Cevdet Sunay 28 Mart 1973 tarihine kadar devam eden Devlet Reisligi'nde zaman zaman sikintili günler geçirmistir!.. Sirasiyla Süleyman Demirel, Nihad Erim ve Ferid Melen'in hükümet kurduklari bu dönemde en uzun müddet hükümet basinda kalan (27.10.1965-19.03.1971) Süleyman Demirel'dir. Demirel bu dönem için Sunay'in ölümünden sonra: "Bes yil, Cumhurbaskani Sunay ile rahat çalistik. Birbirimizi anliyorduk. Çankaya ile hükümet arasindaki bu uyum Türkiye'ye pek çok sey kazandirmistir" demistir.

Türkiye'de sol hareketin çilginligi, CHP'nin "Ortanin Solu" slogani, Ecevit'in adinin duyulmaya baslamasi, talebeler arasindaki sag-sol kavgasi, Yassida Mahkemesi'nde yargilanip hapse mahkum olan ve Kayseri cezaevinde kalan basta Celâl Bayar olmak üzere Demokrat Parti milletvekillerinin affi ile siyasî haklar verilmesi mevzuunda o günlerin partileri (Adalet Partisi, Yeni Türkiye Partisi, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi, Cumhuriyetçi Güven Partisi, CHP, Demokratik Parti) arasindaki mücadele, Suat Hayri Ürgüplü'nün Basbakanliga getirilip (29.04.1972) kurdugu hükümetin Sunay tarafindan önce uygun görülüp sonra reddedilmesi, üniversitelerde zaman zaman arama yapilmasi, hattâ bazen kapatilmasi, Ismet Inönü'nün irticâ ve Nurculuk kelimelerini diline dolayip sik sik tekrarlamasi, 1967 Kibris olaylari, ABD Baskani Jonson'un mektubu, Yargitay Baskani Imran Öktem'in cenaze merasimindeki olaylar (1969) ve sonrasindaki nümayisler, Birinci Bogaz Köprüsü, Istanbul ve Ankara'da bazi resmî binalarin bombalanmasi Genelkurmay Baskani Cemal Tural'in Askerî Sûra'ya alinarak Orgeneral Memduh Tagmaç'in Genelkurmay Baskani olmasi (12 Mart 1969), Millî Nizam Partisi'nin kurulmasi (26 Ocak 1970), Israil Baskonsolosu'nun kaçirilmasi ve daha sonra öldürülmesi, üç Ingiliz teknisyenin kaçirilip öldürülmesi, Bogaziçi adli yolcu uçaginin Bulgaristan'a kaçirilmasi, Deniz Gezmis ve iki arkadasinin idâmi, Ismet Inönü'nün önce CHP liderliginden daha sonra CHP'den ve milletvekilliginden istifasi, birinci ve ikinci Nihad Erim hükümetleri (1971-1972), sonra Ferid Melen'in basbakanligi ve benzeri olaylar ve meshur 12 Mart Muhtirasi Cevdet Sunay'in Cumhurbaskanligi döneminde cereyan etmistir.

VE SONRASI...

Sütunumuzun müsaadesi nisbetinde ancak bazilarini kaydedebildigimiz olaylar böyle birbirini kovalarken Cevdet Sunay'in Çankaya günlerinin sonu yaklasmis ve o günlerde Genelkurmay Baskani olan Faruk Gürler'in adi yeni Cumhurbaskani için anilir olmustur.

Cevdet Sunay'in yeni Cumhurbaskani için parti liderleri, basbakan ve askerî erkânla görüsüp Faruk Gürler'i Kontenjan Senatörü olarak atamasiyla baslayan dönem hayli uzun sürmüs ve çetin bir mücadele ile geçmistir. Alti buçuk ay Genelkurmay basinda kalan ve 5 Mart 1973 günü emekliligini isteyip Kontenjan Senatörü olarak 7 Mart Çarsamba günü Senato'da yemin eden Faruk Gürler, iki senatör tarafindan Cumhurbaskanligina aday gösterilmistir. Iki aday daha vardir: Tekin Ariburun (Senato Baskani) ve Ferruh Bozbeyli (Demokratik Parti Genel Baskani)...

13 Mart 1973 Sali günü baslayan Cumhurbaskani seçimi 20 Mart'a kadar devam etmis ve o gün Gürler'le Ariburun adayliktan çekilmislerdir. Bu durumda Süleyman Demirel, buhrani tahrikle itham edilmis, Ecevit ise: "Gürler'e söz ve ümit vermis degilim" diyerek Devlet Baskani seçiminin genel seçimlerden sonraya birakilmasini istemistir. Böyle seçimin bir neticeye ulasamadigi günlerde Adalet Partisi ile CHP, bir "Sunay Formülü" ortaya atmis ve bu formulle Sunay'in görev süresinin uzatilmasi istenmis, hattâ bu mesele Anayasa Komisyonu'na kadar götürülmüstür. Demokratik Parti ile C. Güven Partisi'nin muhalefet ettigi "Sunay Formülü"nün müzakeresine 21 Mart Çarsamba günü baslanmis ve AP'lilerle Demokratik Partililer arasinda baslayan münakasa, sonunda tekme-tokat kavgaya kadar gitmis, Demokratik Partililer'in "Buradan ölümüz çikar, bu kanun çikmaz" diye bagirdiklari o günkü komisyon toplantisina Meclis tarihinde ilk defa polis çagrilmistir!..

"Sunay Formülü" böylesine bir kavga ile komisyondan geçip Genel Kurul'a indirilmis ve AP'lilerle DP'lilerin bütün gayretlerine ragmen bir oy farki ile reddedilmistir! O günkü mevzuata göre Senato'ya gönderilen bu Meclis karari, 25 Mart günü Senato tarafindan da kabul edilmemis, böylece Sunay'in görev süresinin uzatilmasi gerçeklesmemistir!..

Erken seçimden bahsedildigi o dönemde Ecevit yeni bir isim ortaya atmistir: Anayasa Mahkemesi Baskani Muhiddin Taylan!.. Ecevit'i, Demirel'le Feyzioglu da desteklemislerdir!.. Çankaya'da son birkaç gününü geçirmekte olan Cevdat Sunay, bulunan bu yeni sahsi, Kontenjan Senatörü atayacak, sonra aday olunacak ve böylece Muhiddin Taylan Cumhurbaskani seçilecek!.. Ecevit, Demirel ve Feyzioglu böyle hesap-kitap yaptilar ama, Cevdat Sunay, Muhiddin Taylan'i Senatör atamadi ve 28 Mart 1973 günü vazifesini tamamlayarak Çankaya'dan askerî merasimle ayrildi...

Besinci Cumhurbaskani Cevdet Sunay'in Çankaya'dan ayrilirken yayinladigi beyannâme sudur: "Görevden ayrilirken milletimin bilmesini istedigim bir hususa da degincegim: Anayasamiz Cumhurbaskani'nin süresini yedi yil olarak tesbit ve tahdit etmistir. Ancak ben bu amir hükmün mevcudiyetine ragmen, son günlerde büyük siyasî partilerimizin ve kuruluslarimizin israrli çagrilarina muhatab oldum ve zaruritlerin baskisi ile bir çare olmak üzere Cumhurbaskanligi seçiminin ertelenerek sürenin iki yil uzatilmasina muvafakat ettim. Bu imkâni aramak suretiyle bana güvenini izhar etmis olan Büyük Millet Meclisi'nin büyük çogunluguna sükranlarimi bildirmek isterim."

Görev süresinin uzatilmasina (Sunay Formülü) niçin muvafakat ettigini böyle izaha lüzum gören Sunay'in Çankaya'dan ayrilmasindan sonra Senato Baskani Tekin Ariburun Devlet Reisi'ne vekâlet etmis ve neticesiz Cumhurbasakin seçimi turlari 4 Nisan'a kadar devam edip, 6 Nisan Cuma günü AP, CHP ve CGP'nin ortak adayi Fahri Korutürk altinci Cumhurbaskani seçilmistir.