IBRAHIM HAKKI EFENDI

(1703 - 1780)

Ibrahim Hakki 18 Mayis 1703 tarihinde Erzurum´un Hasankale ilcesinde dünyaya geldi.
Babasi Dervis Osman, annesi ise Hz. Peygamberin soyundan gelen Mahmud kizi Serife Hanife Hatun´dur.
Ibrahim 9 yasindayken Tillo´ya gitti. Seyh Ismail Fakirullah´dan dersler almaya basladi. Babasinin vefatindan sonra (1719) Erzurum´a geldi.
Erzurum müftüsü Hazik Muhammed´den Arapca ve Farsca ögrendi. Bir müddet sonra tekrar Tillo´ya döndü.
Seyhinin büyük oglunun kiziyla evlendi. 15 yil orada kaldi. 1750 de Hicaz´a, 1766 da Istanbul´a gitti.
I.Mahmud´un davetiyle saraya girdi. Ikinci ve ücüncü defa Hacca gitti. Arabistan´i, Misir´i gezdi.
Nihayet 1780 de Tillo´da vefat etti ve vasiyeti üzerine mürsidi olan Seyh Ismail Fakirullah´in ayak ucuna gömüldü.
Ibrahim Hakki 40 tan fazla eser birakmistir. Eserleri icinde 1754 de tamamladigi Ilahiname adindaki divani en meshurlarindandir. Ondan daha meshuru ise Marifetname´sidir.
Marifetname eskiyle yeniyi birlestiren bir ansiklopedi mahiyetindedir. Marifetullah (Allah´i tanima) dan, gökyüzünden, yildizlardan, aydan, günesten, dünyadan, küre biciminde olusundan, ay ve yildizlarin hareketlerinden, ay ve günes tutulmalarindan, dini emir, inanc, gelenek ve göreneklerden, Naksibendilik tarikatinin esaslarindan bahseder.
Eser kisa cümlelerden meydana gelmektedir. Akici bir üslupla kaleme alinmistir. Cogunlugu nesirdir. Zaman zaman da siirlere yer verilmektedir. Bu misra oldukca meshurdur:

Hak serleri hayreyler

Zannetme ki gayreyler

Mevla görelim neyler

Neylerse güzel eyler.

MARIFETNAME`DEN KISA ÖRNEKLER:

Evliyanin seckinlerinin sectigi yol olan Naksibendi yolunun Hakk´a varan yollarin en yakini oldugunu anlatir.

BIRINCI NEVI: NAKSIBENDI YOLUNUN RÜKÜN, HAKIKAT, USUL VE INCELIKLERINI BILDIRIR:

Ey Aziz! Evliyanin seckinlerinden büyük pir ve mürsid Hace Muhammed Behaeddin Naksibend ve onun degerli halifeleri (aleyhimürrahmeverridvan) demislerdir ki: Peygamberlerin en üstünü MUHAMMED MUSTAFA´nin (SAV) evliyalarin en üstünü EBU BEKR-I SIDDIK (radiyallahü anh) hazretlerine gizlice ögrettikleri, ilimlerin efdali olan huzur ve marifet ilmi, insanlarin avamindan, hatta insanlardaki Hafaza meleklerinden bile gizlidir. O gizli hazineye kavusma yolunun esasi ve cesitli usulleri vardir. Bu fasilda bunlar genis olarak anlatilir. Bu yolun erkani üctür: Az yemek, az uymak, az konusmak......Naksibendi tarikatinin hakikati da üctür: Hatiralari, düsünceleri gidermeye, kalble olan zikre ve murakabeye devam etmektir. Bunlarda birbirlerine yardimci ve kuvvettir. Murakebe ise, Hak tealanin, kainatin bütün zerrelerine her zaman muttali oldugunu, kalbden bir an cikarmamaktir......

Tasavvuf ehlinin 12 FIRKA oldugunu, bir FIRKASININ kurtulup, digerlerinin dogru yoldan ayrildigini ve bu sapitan FIRKALARIN herbirinin ne belalar buldugunu, dogru yolla Hakk´a giden FIRKANIN menzile erip muradini aldigini bildirir. (YEDINCI NEVI)

Evliyaiyye mezhebinde bulunan FIRKA: "Salik velayet derecesine kavusunca, seriatin bütün teklifleri (emir ve yasaklari) ondan kalkar" dediler. "Evliya Peygamberlerden üstün olup, derecesi yüksek olur" dediler. Halbuki böyle inanan kimsenin kalbinde din ve iman kalmaz. Zira can bedenden cikmadikca, seriatin bu teklifi kalkmaz ve hicbir Veli, hicbir Peygamber derecesine kavusamaz.
Hubbiyye mezhebinde bulunan FIRKA: Bunlar, "kul Allahü tealanin muhabbeti mertebesine kavusup, diger sevgilerden kesilince, ondan namaz, oruc ve diger emir ve yasaklar kalkar, haramlar, ancak ona helal olur." dediler. Halbuki harama helal diye inanan dinsiz olur. Bu taifeye bunu anlatmak kabil olmadigindan yasak ve haramlari islerler. Iste onlardan uzak duran selamet bulur.
Mütecahiliyye mezhebinde olan FIRKA: "Biz riya ve gösteristen korkariz ve kacariz. Onun icin salihler elbisesini birakip, FASIK giysilerini giyip, insanlar arasinda gezeriz." derler. Halbuki bu da, seriata uymamaktadir. Zira hadis-i serifte: "Bir kavme benzemek isteyenler, onlardandir." buyuruldu.
Sümrahiyye, Ibahiyye, Haliyye, Hululiyye, Huriyye, Vakifiyye, Mütekasiliyye ve Ilhamiyye FIRKALARI da dogru yoldan ayrilmistir.
Dogru yol ile Hakk´a giden FIRKA: Bunlar, "Kur´an-i Kerim ve hadis-i serif dinimize ve dünyamiza kafidir; bunlar ve bunlardan cikan seriat bilgileri bize yeterlidir." derler. Bunlar evliya zümresidir. Hidayet bulmuslardir. Tarikat-i Muhammediyye ile salik olmuslardir. Hakikat ilmine ermislerdir. Huzur ve üns meclisine gelmislerdir. Muhabbet deryasina dalmislardir. Ebedi devlet ile sonsuz saadet bulmuslardir.

(Bu Yazi "Müslüman Ilim Öncüleri Ansiklopedisi" Yazar: Saban Dögen, Asya Yayinlari, Istanbul, "MARIFETNAME" ; (Faruk Meydan tarafindan Osmanlicadan sadelestirilmistir, Veli Yayinlari, Istanbul, 1981) den alinmistir.)

Kaynak: Ücler Yücel

Hazirlayan : Ekrem Yolcu