SE’ÂDET-İ EBEDİYYE KİTÂBINDA
ADI GEÇENLERİN HÂL TERCEMELERİ

E

222 — EBÛ ABDÜLLAH “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin Mûsâ bin Nu’mân Merâkişî Tilimsânî, tesavvuf büyüklerindendir. Mâlikîdir. 683 [m. 1284] de vefât etdi. (Misbâh-uz-zulâm) kitâbı çok kıymetlidir. 458.

223 — EBÛ ALÎ DEKKAK “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Adı, Hasen bin Muhammeddir. Ebül-Kâsım Kuşeyrînin kayın pederi ve üstâdı idi. 405 [m. 1014] senesinde Nîşâpûrda vefât etdi. 265.

224 — EBÛ ALÎ FÂRMEDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Adı Fadl bin Muhammeddir. Ebül-Kâsım Kuşeyrînin talebesi ve Ebül-Kâsım Gürgânî ile Ebül-Hasen Harkânînin halîfesidir. Ebül Kâsım da, Ebû Osmân-ı Magribînin, bu da Cüneyd-i Bağdâdînin halîfesidir. Rûh ilmlerinin mütehassısı idi. Ebû Sa’îd-i Ebül-Hayr hazretlerinden de feyz aldı. Zâhir ilmlerinde derin âlim idi. İmâm-ı Gazâlînin ve Yûsüf-i Hemedânînin mürşididir. Dörtyüzotuzdörtde [434] tevellüd ve dörtyüzyetmişyedide 477 [m. 1085] Meşhedde, ya’nî Tusda vefât etdi. 969, 1193.

225 — EBÛ BEKR BİN ALÎ HADDÂD-İ YEMENÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Hanefîdir. 800 [m. 1397] senesinde vefât etdi. (Kudûrî Muhtasarı)nı şerh etdi. Bu şerhı üç cild olup, (Sirâc-ül-vehhâc) adını vermişdir. Bunu ihtisâr ederek (Cevheretün-neyyire) demişdir. İbrâhîm İbnül-Lakânînin ilm-i kelâmda yazdığı (Cevhere-tüt-tevhîd) başkadır. İbrâhîm Lakânî Mâlikî kelâm âlimi ve büyük Velî olup, 1041 [m. 1632] senesinde vefât etmişdir. Abdülganî ganîmî Meydânînin (El-lübâb) ismindeki Kudûrî şerhı meşhûrdur. İbni Âbidînin talebesi olup, 1274 [m. 1857] de vefât etmişdir.

226 — EBÛ BEKR-İ BÂKILLÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Kâdî Muhammed bin Tayyib, Basrada tevellüd, 403 [m. 1013] de Bağdâdda vefât etdi. Kelâm âlimi idi. Eş’arî mezhebinde idi. İlmi ve zekâsı çok idi. İstanbula elçi gönderildi. Çok kıymetli eserleri vardı. 431.

227 — EBÛ BEKR-İ BELHÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Hamîdeddîn-i Belhî, Belh kâdîsı idi. Babası, Ömer bin Mahmûddur. 559 [m. 1165] senesinde vefât etdi. Fârisî (Makâmât) kitâbı meşhûrdur. 578, 885.

228 — EBÛ BEKR-İ SIDDÎK “radıyallahü anh”: Adı Abdüllah bin Ebû Kuhâfe bin Âmir bin Amr bin Kâ’b bin Sa’d bin Teym bin Mürredir. İlk îmâna gelen hür adamdır. Büyük tüccâr idi. Bütün malını, evini, barkını Resûlullah uğruna verdi. Gençlikde de arkadaş idiler. Müslimânların birinci halîfesidir. Resûlullah  “sallallahü aleyhi ve sellem” âhırete teşrîf edince, Mekkeden ve Medîneden ve Tâifden başka, bütün Arabistân mürted oldu. Halîfe, önce Medîneye yakın dört kabîle üzerine yürüyüp, bunları itâ’ate getirdi. Sonra, onbir kabîleye bölükler gönderdi. Bunlardan İkrime emrindeki asker, Yemâmede, Müseylemenin kırkbin askerine karşı gelemedi. Halîfe, Hâlid bin Velîdi imdâda gönderdi. Hâlid, Talîha ve Sücâh ve Mâlik bin Nüveyreyi perîşan edip Medîneye dönmüşdü. Yemâmede de büyük zafer kazandı. Yirmibin mürted öldürdü. İki bine yakın müslimân şehîd oldu. Amr ibni Âs da, Huzâ’a kabîlesini îmâna getirdi. Alâ bin Hadremî, Bahreynde çetin muhârebeler yapıp mürtedleri dağıtdı. Huzeyfe ve Arfece ve İkrime, Ummân ve Bahreynde birleşip, mürtedleri bozdular. Onbin mürted öldürdüler. Halîfe, Hâlid bin Velîdi Irâk tarafına gönderdi. Hîreden yüzbin altın cizye aldı. Hürmüz kumandasındaki Îrân ordusunu bozdu. Basrada otuzbin kişilik orduyu perîşan etdi. İmdâda gelen büyük ordudan yetmiş bin kâfir öldürüldü. Sonra, çeşidli muhârebelerle, büyük şehrler aldı. Halîfe, Medînede ordu toplayıp, Ebû Ubeyde kumandasında Şâm tarafına, Amr ibni Âsı da Filistine gönderdi. Sonra Yezîd bin Ebû Süfyânı Şâma yardımcı gönderdi. Sonra asker toplayıp, hazret-i Mu’âviye kumandasında, kardeşi Yezîde yardıma gönderdi. Hâlid bin Velîdi de, Irâkdan Şâma gönderdi. Hâlid, askerin bir kısmını Müsennâya bırakıp, birçok muhârebe ve zaferlerle Sûriyeye geldi. İslâm askerleri birleşerek (Ecnâdeyn)de büyük rum ordusunu yendiler. Sonra, (Yermük)de kırkaltı bin islâm askeri, Herakliyüsün ikiyüzkırk bin askeri ile uzun ve çok çetin savaşlar yapıp gâlib geldi. Yüzbinden ziyâde rum askeri öldürüldü. Üçbin müslimân şehîd oldu. Bu muhârebede islâm kadınları da harb etdi. Başkumandan Hâlid bin Velîdin ve tümen komutanı İkrimenin şaşılacak kahramanlıkları görüldü. Bütün bu zaferler, halîfenin cesâreti, dehâsı ve güzel idâresi ve bereketi ile oldu. Yermük savaşı yapılırken, halîfe Medînede vefât etdi.

Hazret-i Ebû Bekr, Aşere-i mübeşşerenin birincisidir. Peygamberlerden sonra, bütün insanların en üstünüdür. Bütün gazâlarda bulundu. Âyet-i kerîmeler ile medh olundu. Kur’ân-ı kerîmi kitâb hâlinde ilk toplıyan budur. 13 [m. 634] senesinin Cemâzıl-âhır yirmisekizinci salı gecesi, altmışüç yaşında vefât etdi. Resûlullahın yanındadır. Beyâz idi. Yüzü ve göğdesi za’îf, yanakları üstünde sakalları az, gözleri çukurca, alnı yumruca idi. 44, 45, 59, 90, 98, 108, 109, 114, 210, 249, 252, 307, 349, 354, 355, 379, 380, 381, 436, 442, 447, 452, 473, 480, 503, 506, 507, 508, 509, 510, 511, 514, 516, 607, 621, 684, 686, 689, 694, 752, 802, 858, 909, 913, 920, 921, 942, 952, 969, 1013, 1014, 1034, 1052, 1064, 1065, 1066, 1073, 1078, 1083, 1087, 1126, 1129, 1144, 1152, 1158, 1160, 1182, 1186.

229 — EBÛ BEKR-İ ŞİBLÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Evliyânın büyüklerindendir. Adı Ca’fer bin Yûnüsdür. 247 [m. 861] de Samrâda tevellüd, 334 [m. 945] de Bağdâdda vefât etdi. Mâlikî idi. Cüneyd-i Bağdâdînin talebelerindendir. 50, 60, 109, 1087.

230 — EBÛ BERZE “radıyallahü anh”: Adı Fadl bin Muhammed Eslemîdir. Eshâb-ı kirâmdandır. Gazâlarda bulundu. Hazret-i Alî ile birlikde hâricîlerle harb etdi. Horasanda, çok yaşlı iken vefât etdi. 640.

231 — EBÛ CA’FER “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Haddâd denir. Cüneyd-i Bağdâdînin hocalarından idi. 686.

232 — EBÛ CA’FER-İ MENSÛR “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Babası, Muhammed bin Alî bin Abdüllah bin Abbâsdır. Abbâsî hükümdârlarının ikincisi, islâm halîfelerinin yirmibirincisidir. [95] senesinde tevellüd, 158 [m. 775] senesinde Mekkede vefât etdi. [136] da, kardeşi Abdüllah ölünce, halîfe oldu. [137] de, devletin kurucusu olan Ebâ Müslimi öldürdü. [145] de Bağdâd şehrini yapdı. 441, 444.

233 — EBÛ CEHL: Adı Amr bin Hişâm bin Mugîre bin Abdüllah bin Amr bin Mahzûmdur. Ebû Hakem ve İbni Hanzala da denir. İslâmiyyetin en azılı düşmanı idi. Bedr gazâsında yetmiş yaşında iken öldürüldü. 376, 509, 513, 1052, 1074, 1188.

234 — EBÛ DÂVÜD “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sekizyüzonsekizinci [818] sırada, Sicstânî ismine bakınız! 164.

235 — EBÜDDERDÂ “radıyallahü anh”: Eshâb-ı kirâmdandır. Hazrec kabîlesindendir. Bedrden sonraki gazâlarda bulundu. 33 [m. 653] senesinde Şâmda vefât etdi. 694.

236 — EBÛ DÜCÂNE “radıyallahü anh”: Hazrec kabîlesindendir. Bedr ve Uhud gazâlarında ve Yemâme cenginde çok kahramanlık yapdı. 11 senesinde, Hâlid bin Velîdin idâresinde, Müseylemetül-kezzâb ile yapılan Yemâme cenginde şehîd oldu. Bu cengde müslimânlardan iki bin, mürtedlerden yirmi binden ziyâde telef oldu. 740, 1152.

237 — EBÛ EYYÛB-İ ENSÂRÎ “radıyallahü anh”: Hâlid bin Zeyddir. Eshâb-ı kirâmın büyüklerindendir. Resûlullah Medîneye hicret edince, bunun evinde yedi ay müsâfir oldu. Bütün gazâlarda bulundu. Yüzelli hadîs-i şerîf bildirmişdir. 50 [m. 670] de, Süfyân bin Avf emrinde İstanbula gelen ve içlerinde Yezîdin de bulunduğu asker arasında otuzüç Sahâbî vardı. Bunlardan hazret-i Hâlid dizanteriden vefât etdi. Fâtih sultân Muhammedin hocalarından Akşemseddîn efendi kabrini keşf etdi. Üzerine güzel türbe ile bir câmi’ yapıldı. Ramezânlarda câmi’lere mahya kurulması emr olununca, [1136] da uzun iki minâre yapıldı. (Mir’at-ülharemeyn) sekizyüzikinci sahîfede diyor ki, (Çifte minâreli câmi’lere mahya kurulması, sultân üçüncü Ahmed hân devrinde oniki sene kadar sadr-ı a’zamlık yapmış olan dâmâd İbrâhîm pâşanın 1132 [m. 1719] senesinde ihdas eylediği bid’atdir.) Eyyûb sultân câmi’i, üçüncü Selîm hân tarafından 1215 [m. 1800] de yeniden yapıldı. İlk Cum’a nemâzında sultân da bulundu. Câmi’in son ta’mîrini 1380 [m. 1960] de başvekîl şehîd Adnan Menderes yapdırmışdır. Türbenin son ta’mîrini ikinci Mahmûd hân yapdırmışdır. Sanduka üzerindeki yazılar, sultânın el yazısıdır. Türbede asılı levhadaki iki beyti üçüncü Selîm hân söylemiş, Yesârîzâde yazmışdır. Nakş-i kadem-i Peygamberî, Birinci Mahmûd hânın emri ile [1044] de serâydan türbeye getirildi. Türbe civârındaki kabrler, (Hadîkat-ül-cevâmi’) de uzun yazılıdır. 333, 1079, 1105.

238 — EBÛ EYYÛB-İ SAHTIYÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Bekr-il Basrî, Tâbi’înin büyüklerinden ve fıkh âlimlerindendir. Çok kerâmetleri görüldü. Basrada deri satardı. Yüzotuzbir 131 [m. 748] senesinde tâ’ûndan, altmışbeş yaşında vefât etdi. 211, 1098.

239 — EBÛ EYYÛB-İ SÜLEYMÂN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Medîne-i münevverede bulunan yedi büyük âlimlerden biridir. 104 [m. 722] de vefât etdi. 66.

240 — EBÛ HANÎFE “rahmetullahi teâlâ aleyh”: İmâm-ı a’zam Nu’mân bin Sâbit, İslâm âlimlerinin en büyüklerindendir. 80 [m. 699] senesinde Kûfede tevellüd, 150 [m. 767] de Bağdâdda şehîd edildi. İkinci Abbâsî halîfesi Ebû Ca’fer Mensûr zâlim idi. İmâmı, hergün on sopa artdırarak, zındanda döğdürdü. Sopa adedi yüz olduğu gün, İmâm yıkıldı. Yatarken ağzına zehr akıtdılar, şehîd oldu. Fıkh bilgilerini, Ehl-i sünnet i’tikâdını topladı. Yüzlerce talebesine öğretip, kitâblara geçirilmesine sebeb oldu. Müslimânlar tarafından kâğıd i’mâli bunun zemânında başladı. 22, 23, 49, 50, 58, 59, 106, 114, 115, 120, 125, 133, 134, 136, 137, 144, 149, 155, 175, 177, 178, 193, 215, 223, 228, 229, 231, 234, 244, 258, 260, 268, 271, 273, 294, 303, 304, 307, 318, 321, 324, 339, 349, 352, 388, 393, 408, 435, (437), 438, 439, 440, 441, 444, 455, 457, 465, 467, 470, 490, 491, 503, 513, 574, 575, 595, 611, 619, 621, 625, 626, 637, 701, 770, 792, 801, 803, 828, 840, 844, 849, 858, 880, 893, 894, 897, 1007, 1077, 1084, 1089, 1094, 1097.

241 — EBÛ HASEN-İ SÜBKÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Alî bin Abdülkâfî hâfız Takıyyüddîn Sübkî, 683 [m. 1284] de Mısrda Sübk kasabasında tevellüd, 756 [m. 1355] da Kâhirede vefât etdi. Tâc-üddîn-i İskenderînin talebesidir. Mısrda ve Şâmda Şâfi’î âlimlerinin reîsi idi. Şâmda kâdıl-kudât ya’nî temyîz reîsi iken imâm-ı Nevevînin evini ziyâret etdiği zemân, Nevevînin mubârek ayakları basmışdır diyerek halılara yüzünü, sakalını sürmüşdü. Yüzelliden fazla kitâb yazdı. İbni Teymiyyeye çok nasîhat etdi. Ona reddiyye olan kitâblarından (Şifâ-üs-sikâm), Beyrutda (Dâr-ül-âfâk-ı Cedîde) kitâbevi tarafından ve ofset yolu ile İstanbulda yeniden basılmışdır. Oğlu Abdülvehhâb Tâc-üddîn-i Sübkî, Şâfi’î âlimlerinden olup, 771 [m. 1370] de Şâmda vefât etmişdir. 136, 341, 348, 360, 448, 450, 454, 458, 496, 499, 1117.

242 — EBÛ HÂTİM-İ TEMÎMÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Dörtyüzkırkıncı [440] sırada İbni Hibbân ismine bakınız!

243 — EBÛ HÜREYRE “radıyallahü anh”: Adı Abdürrahmândır. Hayberde müslimân oldu. Hazret-i Ömer zemânında Bahreyn vâlîsi, hazret-i Osmân zemânında Mekke kâdîsi ve hazret-i Mu’âviye zemânında Medîne vâlîsi oldu. 57 [m. 676] senesinde, yetmişsekiz yaşında Medînede vefât etdi. Abdüllah bin Ömerden sonra, en çok hadîs bilen budur. 99, 289, 313, 350, 383, 415, 419, 449, 644, 727, 786, 1009, 1066.

244 — EBÛ HUZEYFE BİN UTBE “radıyallahü anh”: Babası Utbe bin Rebî’a bin Abd-i Şems, Bedr gazâsında Kureyş ordusunun kumandanlarından idi. Utbe, kardeşi Şeybe ve oğlu Velîd ile birlikde katl edilmişdi. Ebû Huzeyfe ise ilk îmâna gelenlerdendir. Gazâların çoğunda bulundu. Bedr gazâsında, babası Utbeye ve kardeşi Velîde karşı harb etdi. Yemâme harbinde ellidört yaşında şehîd olundu. Uzun boylu, beyâz, çok güzeldi. Utbe ismine bakınız! 506, 1152, 1188.

245 — EBÛ İSHAK GÜLÂBÂDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ebû Bekr Muhammed bin İbrâhîm Buhârî Gülâbâdî, Sôfiyye-i aliyyedendir. 380 [m. 990] senesinde vefât etdi. (Te’arrüf) kitâbı çok kıymetlidir. İsmâ’îl bin Muhammed tarafından yapılan fârisî şerhi 1330 [m. 1912] de Lüknovda basılmışdır. Şârih 434 [m. 1042] de vefât etmişdir. 1388 [m. 1969] de Câmi’ul-ezherde basılmışdır. 927, 928, 963.

246 — EBÛ İSHAK ŞÎRÂZÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: İbrâhîm bin Alî, Şâfi’î fıkh âlimlerindendir. 476 da Bağdâdda vefât etdi. Ebû İshak İbrâhîm İsferâînî 418 de Nişâpûrda vefât etdi. (El-Mühezzeb) kitâbı meşhûrdur.

247 — EBÛ KATÂDE “radıyallahü anh”: Ensâr-ı kirâmdan olup, süvârilerden idi. 45 [m. 665] de yetmiş yaşında, Medînede veyâ Kûfede vefât etdi. 991.

248 — EBÛ KEBŞE “radıyallahü anh”: Ensâr-i kirâmdan idi. 641.

249 — EBÜL ABBÂS-I MÜRSÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Ömer-il-ensârî, Mâlikî olup, zemânının kutbu idi. Ebül-Hasen-i Şâzilînin halîfesi ve Tâc-üddîn-i İskenderî ile İmâm-ı Busayrînin ve Abdüllah-i İsfehânînin mürşidleridir. 686 [m. 1287] da İskenderiyyede vefât etdi. 386, 419, 1084, 1181.

250 — EBÜL-BEKÂ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Şeyh-ül-islâm idi. Tütün günâh değildir derdi. Ebülbekâ Muhammed bin Ahmed bin Diyâüddîn Sâgânî başkadır. Yediyüzseksendokuzda tevellüd, sekizyüzellidört 854 [m. 1450] senesinde vefât etmişdir. (Kâfî) şerhı olan (Şâfî) ve Nesefînin (Vâfî)sine şerhı ve (Diyâülma’neviyye alâ mukaddime-til-gazneviyye) ve (Mecma’ul-bahreyn) şerhı ve (Menâkıb-ül-İmâm-il-a’zam) kitâbları meşhûrdur. 638.

251 — EBÜLBEREKÂT NESEFÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Yediyüzbeşinci [705] sırada, Nesefî Abdüllah ismine bakınız!

252 — EBÜLHÂRİS BİN ALKAMA: Necrandan Resûlullaha gelen altmış hıristiyanın en âlimi idi. 369.

253 — EBÜL-HASEN-İ ALÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Babası Alî bin Müzeyyen idi. Sôfiyye-i aliyyedendir. 323 [m. 934] de Mekkede vefât etdi. 91.

254 — EBÜL-HASEN-İ EŞ’ARÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Adı Alî bin İsmâ’îldir. Ehl-i sünnetin i’tikâddaki iki imâmından biridir. 260 veyâ 266 [m. 879] da Basrada tevellüd, 324 veyâ 330 [m. 941] da Bağdâdda vefât etdi. (Kitâb-ül’ulûm)u [1953] de ingilizceye terceme edilmişdir. 59, 409, 491, 492, 701.

255 — EBÜL-HASEN-İ HARKÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sôfiyye-i aliyyenin büyüklerindendir. Hâl tercemesi (Reşehât)da ve (Tezkiret-ül Evliyâ)da ve (Nefehât)da yazılıdır. Adı, Alî bin Ca’ferdir. Bâyezîd-i Bistâmînin rûhâniyyetinden terbiye gördü. (Esrâr-ı sülûk) kitâbını Salâhâddîn-i Uşâkî türkceye çevirmişdir. (Beşâret-nâme) kitâbı çok kıymetlidir. 425 [m. 1034] de Harkanda vefât etdi. 395, 969, 1052, 1090.

256 — EBÜL-HASEN-İ ŞÂZİLÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Nûr-üddîn Alî bin Abdüllah şerîfdir. Mâlikîdir. 592 [m. 1196] de Tûnusda Şâzile kasabasında tevellüd etdi. Silsilesi, Sırrî Sekâtîden gelmekdedir. Bir yoldan da, seyyid Ahmed Rıfâ’îye bağlanmakdadır. İskenderiyyede Şâzilî tarîkatini te’sîs etdi. (Her istediğim zemân, Resûlullahı baş gözümle görmezsem, kendimi Onun ümmeti saymam) buyururdu. (Hizb-ülbahr) düâ kitâbı meşhûrdur. Mekke yolunda 654 [m. 1256] de vefât etdi. Ebül Hasen Alî bin Nâsirüddîn Şâzilî Mâlikî başkadır. 386, 497, 733, 744, 909.

257 — EBÜL-HÜSEYN BİN SEM’ÛN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin Ahmeddir. (Nâtık-ı bil-hikme) adı ile meşhûrdur. Birgün Bağdâdda, minberde va’z veriyordu. Minberin önünde oturanlardan biri uyudu. İbni Sem’ûn hemen susdu. Uyandığı zemân (Resûlullahı rü’yâda gördün değil mi?) dedi. Evet gördüm dedi. (Seni uyandırıp da, tatlı rü’yânı yarıda bırakmamak için susdum) buyurdu. Zâhid olmağı, dünyâya gönül bağlamamağı söylüyorsun, kendin yeni, şık giyiniyorsun ve çeşidli yemekler yiyorsun dediklerinde, Allahü teâlâyı, islâmiyyetin emr etdiği gibi bilen kimseye, dünyâ malı zarar vermez buyurdu. (Allahü teâlânın adı bulunmıyan söz, kıymetsizdir. Allahü teâlâyı hâtırlamadan susmak, boşuna vakt geçirmekdir. İbret almadan bakmak fâidesizdir) buyururdu. 387 [m. 997] senesinde vefât etdi. Evinin bağçesine defn edildi. Otuz dokuz sene sonra kabristâna nakl etmek îcâb etdi. Kefeni hiç solmamış, yepyeni görüldü. 92.

258 — EBÜL-HÜSEYN MÜSLİM “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Altıyüzseksenaltıncı [686] sırada Müslim ismine bakınız!

259 — EBÜL-HÜSEYN-İ NÛRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Muhammed, Cüneyd-i Bağdâdînin arkadaşı idi. 295 [m. 907] de ölünce, Cüneyd, (İlmin yarısı gitdi) buyurdu. 564.

260 — EBÛ LEHEB: Resûlullahın amcası idi. Düşmanı idi. Bedr gazâsından yedi gün sonra çiçek hastalığından Mekkede öldü. Kokdu. Karısı Ümm-ı Cemîl, Ebû Süfyân bin Harbin hemşîresi idi. 376, 378, 389, 391, 509, 513, 714, 1052.

261 — EBÜL-KÂSIM-I SEMERKANDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin Yûsüf, Hanefî fıkh âlimlerindendir. 556 [m. 1161] senesinde vefât etdi. (Câmi’ul-fetâvâ) kitâbı meşhûrdur. Buna (Câmi’ul kebîr) de denir. (Mültekıt) ve başka kitâbları da vardır. 286, 1004.

262 — EBÜLLEYS-İ SEMERKANDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Nasr bin Muhammed, hanefî fıkh ve tefsîr âlimidir. (Bostân-ül’Ârifîn), (Tenbîh-ül-gâfilîn), (Mukaddime) kitâbları meşhûrdur. (Ebülleys tefsîri)nin türkçe Mûsâ İznikî tercemesi 1983 de basılmışdır. 373 [m. 983] de vefat etdi. 45, 268, 583, 611, 644, 792.

263 — EBÜLVEFÂ: Ebülvefâ bin Ma’rûf Hamevî, halvetî meşâyihindendir. 1016 [m. 1607] da Hamâda vefât etdi. Tâc-ül-ârifîn Muhammed Ebül-Vefâ  501 h. [m. 1107] de Irâkda vefât etdi. Şeyh Müslih-uddîn Mustafâ Vefâ bin Ahmed, 896 [m. 1490] da İstanbulda vefât etdi. Abdüllatîf-i Kudsînin, bu da Zeyn-üddîn-i Hâfînin halîfesidir. Hocası Bursada Zeynîlerde, kendisi Vefâdadır. 1197.

264 — EBÛ MENSÛR-I MÂTÜRÎDÎ: Muhammed bin Mahmûd, Ehl-i sünnetin iki i’tikâd imâmından birincisidir. Hocası Ebû Nasr-ı İyâd, Ebû Bekr-i Cürcânînin talebesi idi. Bu da imâm-ı Muhammed Şeybânînin talebesi idi. 333 [m. 944] de Semerkandda vefât etdi. Kabrini bir yehûdî ruslardan satın alarak eğlence yeri yapdı. İstanbuldan gelen İhlâs şirketi, bu çirkin hâli görünce, 1416 h.k. [1996 m.]de, [yehûdîden 30000] dolara satın alarak kıymetlendirdi. İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfeden gelen kelâm bilgilerini kitâblara geçirdi. Îzâh ve isbât etdi.  439, 491, 492, 701.

265 — EBÛ MÛSÂ DÎNEVERÎ: Bâyezîd-i Bistâmînin talebesinden idi. Adı Ahmed bin Dâvüddür. Çok kitâb yazdı. 281 [m. 894] senesinde vefât etdi. 684.

266 — EBÛ MÛSEL-EŞ’ARÎ “radıyallahü anh”: Abdüllah bin Kays, Eshâb-ı kirâmdandır. Hicret-i seniyyeden evvel, Yemenden iki kardeşi ve arkadaşları ile Habeşistâna gitdi. Orada Ca’fer-i Tayyar “radıyallahü anh” ile konuşarak müslimân oldu. Hayberin fethinde Medîne-i münevvereye geldi. Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” Zebîd, Aden ve Yemende vâlîsi idi. Ömer “radıyallahü anh” zemânında da Basra ve Kûfe vâlîliklerinde bulundu. Çok memleketler feth etdi. Sıffîn muhârebesinden sonra, sulh için hazret-i Alînin “radıyallahü anh” vekîli idi. Hazret-i Mu’âviyenin vekîli olan Amr ibni Âsın “radıyallahü anhümâ” dehâsı karşısında mağlûb olmuşdu. Kırkiki 42 [m. 662] senesinde Kûfede veyâ Mekke-i mükerremede vefât etdi. Yazılarda islâm târîhini ilk kullanan budur.

267 — EBÛ NASR-I AKTA “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Muhammed, fıkh âlimidir. 474 [m. 1082] senesinde İsfehânda, Ram Hürmüz şehrinde vefât etdi. 162.

268 — EBÛ NU’AYM: Yetmişyedinci [77] sırada, Ahmed ismine bakınız!

269 — EBÛ SA’ÎD-İ FÂRÛKÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: [1196] da Rampurda tevellüd ve binikiyüzelli 1250 [m. 1834] senesinde fıtr bayramında, hacdan dönerken (Tonk) şehrinde vefât etdi. Delhîye getirilip, mürşidi Abdüllah-i Dehlevînin yanına defn edildi. Fârisî (Hidâyet-üt-tâlibîn) kitâbı çok kıymetlidir. Urdu tercemesi ile birlikde 1385 [m. 1965] de Karaşinin Nâzımâbâd kasabasında basılmışdır. Bunun babası Safiyyülkadr, [1165] de tevellüd ve 1236 [m. 1820] senesinde (Lucknow)da vefât etdi. Ebû Sa’îd hazretlerinin üç oğlu vardı. Birincisi Ahmed Sa’îddir. [Bu isme bakınız!] İkincisi Abdülganî Müceddidî, [1235] de tevellüd ve binikiyüzdoksanaltı 1296 [m. 1879] da Medîne-i münevverede vefât eyledi. (Hüvelganî) adındaki Abdüllah-i Dehlevî hazretlerinin makâmâtını fârisî olarak yazmışdır. Bu eseri [1296] da Hindistânda basılmışdır. Üçüncü oğlu, Abdülmugnî, [1291] de Medîne-i münevverede vefât etdi.

270 — EBÛ SA’ÎD-İ HAREZMÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin Mensûr, üçüncü selçûkî sultânı Melikşâhın vezîrlerindendir. 494 [m. 1101] senesinde vefât etmişdir. Mirzâ Ebû Sa’îd bin Muhammed başka olup, Mîrân şâhın torunu idi. Ubeydüllahı Ahrâr hazretlerinin sohbetinde bulundu. Düâsını alıp, Semerkand sultânı oldu. 873 [m. 1468] senesinde Uzun Hasenle harb ederken şehîd oldu. Yerine geçen oğlu mirzâ Ahmed de, Ubeydüllah hazretlerinden feyz almış ve 899 [m. 1494] senesinde vefât etmişdir. 441.

271 — EBÛ SA’ÎD-İ HARRÂZ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Îsâ, Sôfiyye-i aliyyedendir. 277 [m. 890] de Bağdâdda vefât etdi. 91, 420, 939.

272 — EBÛ SA’ÎD-İ HUDRÎ “radıyallahü anh”: İsmi Sa’ddır. Kendisi ve babası Mâlik bin Sinân Sahâbedendir. Babası Uhud gazâsında şehîd olmuşdu. Uhudda onüç yaşında idi. Diğer gazâlarda bulundu. 64 [m. 683] senesinde vefât etdi. İstanbulda Ka’riyye câmi’i yanında denilmekdedir. 383, 392.

273 — EBÛ SA’ÎD KÜKBÛRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Erbil meliki idi. İsmi El-Muzaffer ibnü Zeynüddîn-i Alî bin Büktekindir. Salâhüddîn-i Eyyûbînin eniştesidir. Mevlid gecelerinde yapdığı büyük ziyâfetleri meşhûrdur. 630 [m. 1232] da haçlı ordularına karşı Akkâ kal’ası cihâdında şehîd olmuşdur. 378, 1120.

274 — EBÛ SELEME “radıyallahü anh”: Resûlullahın halası Berre ile Abdül-Esed bin Hilâl Mahzûmînin oğludur. İsmi Abdüllahdır. Resûlullahın ve hazret-i Hamzanın Süveybeden süt kardeşidir. Habeşistâna ve Medîneye zevcesi ile ilk hicret eden budur. Bedr ve Uhud gazâlarında akrabâları olan Mahzûm oğullarına karşı kahramanca cihâd etdi. Uhudda aldığı yaradan kan akarken, Resûlullah mubârek elleri ile gözlerini kapayıp hayr düâ etdi. Böylece şehîd oldu.

275 — EBÛ SELEME “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Aşere-i mübeşşereden Abdürrahmân bin Avfın oğludur. Tâbi’înin büyüklerindendir. Yirmiiki [22] senesinde tevellüd, 94 [m. 713] senesinde vefât etdi. 66, 1186.

276 — EBÜSSÜ’ÛD EFENDİ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Mustafâ, onüçüncü şeyh-ul-islâmdır. Cinnîlere de fetvâ verirdi. Eyyûbde yazılı medresedeki odası, şimdi de duruyor. 896 [m. 1490] da tevellüd, 982 [m. 1574] de vefât etdi. Eyyûb câmi’i karşısındadır. [952] de şeyh-ul-islâm oldu. Tefsîri ve fetvâları çok kıymetlidir. 156, 233, 245, 249, 305, 464, 698, 714, 734, 734, 897.

277 — EBÛ SÜFYÂN BİN HARB “radıyallahü anh”: Dedesi Ümeyye bin Abd-i Şems bin Abd-i Menâfdır. Hazret-i Mu’âviyenin babasıdır. İslâmın büyük düşmanı idi. Kureyş ordusunun baş kumandanı olup, çok müslimân şehîd etdi. Resûlullahın kayın pederi idi. Mekke feth olunacağı zemân islâm ordusuna gelip müslimân oldu. Tâif gazâsında bir gözü, Yermük harbinde ikinci gözü şehîd oldu. 31 [m. 651] senesinde seksensekiz yaşında vefât etdi. 380, 785, 1110, 1129, 1138, 1186.

278 — EBÛ SÜFYÂN BİN HÂRİS “radıyallahü anh”: Resûlullahın amcası oğlu ve süt kardeşidir. Önce çok severken, Nebî olduğunu bildirince çok düşman oldu. Mekke fethine gidilirken yolda îmâna geldi. Yapdıklarına utandığından Resûlullahın yanında başını eğer, mubârek yüzüne bakamazdı. Huneyn gazâsında Resûlullahın yanından hiç ayrılmadı. Düşmana kılınç sallarken, Resûlullahın mubârek ayağını öper, afv dilerdi. (Ebû Süfyân Cennet yiğitlerindendir) hadîs-i şerîfi ile şereflendi. 20 [m. 641] senesinde Medînede vefât etdi. Resûlullaha çok benziyen yedi kişiden biri bu idi. 506.

279 — EBÛ SÜLEYMÂN-I DÂRÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Abdürrahmân bin Ahmed, âlim ve müttekî idi. 205 [m. 820] senesinde Şâmda vefât etdi. 691, 728, 788.

280 — EBÛ TÂLİB: Resûlullahın amcası ve hazret-i Alînin babası idi. Resûlullah sekiz yaşında iken dedesi vefât edince, Ebû Tâlibin yanında kaldı. İslâma düşmanlık etmedi. Hicretden üç sene önce, seksen yaşını aşmış olarak vefât etdi. Diriltilerek îmân etdiği, İbni Hacer-i Mekkînin (Ni’met-ül-kübrâ) mevlid kitâbında ve (Mir’ât-i Mekke) 1096 sahîfesinde yazılıdır. Dört oğlu ve Ümm-i hânî ve başka bir kızı vardır. 353, 388, 389, 740, 1052, 1068, 1075, 1085, 1100, 1139, 1185.

281 — EBÛ TÂLİB-İ MEKKÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed bin Alî mâlikî, Sôfiyye-i aliyyenin meşhûrlarındandır. 386 [m. 996] senesinde Bağdâdda vefât etdi. (Kût-ül-kulûb) kitâbı meşhûrdur. 689.

282 — EBÜTTUFEYL ÂMİR BİN VÂSİLE “radıyallahü anh”: Uhud günü tevellüd, 100 [m. 718] senesinde Mekkede vefât etdi. Eshâb-ı kirâmdan en son vefât eden budur. 441.

283 — EBÛ UBEYDE BİN CERRÂH “radıyallahü anh”: Âmir bin Abdüllah bin Cerrâh bin Kâ’b bin Dabbe bin Hars bin Fehr, bütün gazâlarda bulundu. Çok kahramân idi. Bedrde pederini katl etdi. Uhudda Resûlullahın yanağına batan iki demir halkayı dişleri ile çekip çıkardı. Rumlar ile olan muhârebede, senelerce nefer olarak savaşırken, halîfe Ömer “radıyallahü anh” tarafından Şâm ordularına baş kumandan yapıldı. Adâleti ile rum halkını hayretde bırakdı. Şâmlıların seve seve îmân etmelerine sebeb oldu. Onsekiz [18] senesinde, ellisekiz yaşında, Kudüs ile Remle arasında tâ’ûndan vefât etdi. 370, 510, 738, 1090.

284 — EBÛ ÜMÂME “radıyallahü anh”: Sadî bin Aclân-i Bâhilî, sahâbîdir. Yüzelli hadîs-i şerîf haber vermişdir. Mısrda yerleşdi. Humsda, 81 [m. 700] senesinde vefât etdi. Şâmda en son vefât eden budur. 164, 365.

285 — EBÛ YA’KÛB-İ BASRÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Sôfiyyedendir. 687.

286 — EBÛ YA’LÂ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ahmed bin Alî, hadîs âlimidir. (Müsned) kitâbı meşhûrdur. [210] da tevellüd, 307 [m. 920] senesinde Mûsulda vefât etdi. 392, 424.

287 — EBÛ YÛSÜF “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Ya’kûb bin İbrâhîm Ensârî, Ebû Hanîfenin talebesinin en büyüğüdür. Hanefî mezhebinde ilk kitâb yazan budur. 113 [m. 731] senesinde Kûfede tevellüd, 182 [m. 798] de Bağdâdda vefât etdi. (Kitâb-ül-harac)ı fransızcaya terceme edilmişdir. 71, 120, 132, 133, 137, 139, 155, 167, 201, 231, 234, 240, 268, 288, 293, 294, 300, 301, 304, 324, 415, 439, 444, 567, 575, 586, 591, 592, 616, 621, 625, 637, 648, 801, 803, 806, 809, 824, 826, 830, 857, 861, 862, 865, 868, 897.

288 — EBÛ ZER-İ GIFÂRÎ “radıyallahü anh”: Müncidde Zer kelimesinde Gaffârî yazıyor. İlk müslimân olanlardandır. Hendekden sonra Medîneye geldi. 32 [m. 652] senesinde Medîneye yakın Rebzede vefât etdi. Hadîs-i şerîf ile medh edilmişdir.  364, 447, 694.

289 — ECHÜRÎ ALÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Mısrdaki Mâlikî âlimlerinin büyüklerindendir. [967] de tevellüd, 1066 [m. 1656] da vefât etdi. Tütün içmenin mubâh olduğuna fetvâ verdi. 398, 629, 632, 633, 639, 998.

290 — EDİSON: Thomas, Amerikalı fizikcidir. 1263 [m. 1847] de tevellüd, 1350 [m. 1931] de vefât etdi. Phonograph, megaphon, elektrik ampülüne son şeklini vermişdir. 433.

291 — EFLÂTUN: Platon, eski yunan felsefecisidir. Sokratın talebesi, Aristonun hocasıdır. Avrupalılar, mîlâddan [429] sene önce tevellüd etmiş diyorlar ise de, Îsâ “aleyhisselâm” zemânında yaşadığı (Burhân-ı kâtı)da yazılıdır. Mısra da gitdi. Sekseniki yaşında vefât etdi. Çok kitâb yazdı. Tenâsüha inanırdı. (Trinite) denilen (Teslîs) inancını ilk olarak ortaya çıkaran budur. Îsâ “aleyhisselâm” göke çıkarıldıkdan sonra, dört İncîli yazanlar, bu inancı karışdırarak, beşeriyyeti büyük felâkete sürüklediler. 43, 758, 761, 955, 1078, 1128, 1171.

292 — EHÎ ÇELEBÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Dokuzyüzaltmışıncı [960] sırada Yûsüf bin Cüneyd ismine bakınız!  90, 454, 467, 1084.

293 — EİNSTEİN: Aynştayn, Alman fizikçisi bir yehûdîdir. 1296 [m. 1879] da tevellüd, 1375 [m. 1955] de vefât etdi. 539, 554, 968, 1042.

294 — EKBER ŞÂH: Celâleddîn Muhammed, Hindistânda Bâbür şâhın torunu ve Hümâyûn şâhın oğludur. 949 [m. 1542] da tevellüd, 1014 [m. 1605] de vefât etdi. [963] de hükûmet reîsi oldu. Mecûsî, Berehmen ve Hıristiyanlara hürriyyet tanır. Müslimânlara zulm, işkence ederdi. Egrede büyük türbesi vardır. 1079, 1106, 1167.

295 — EKMELÜDDÎN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Altıyüzotuzsekizinci [638] sırada Muhammed bin Mahmûd ismine bakınız! 636.

296 — ELBÂB ALÎ: Alî Muhammed, Îrânda 1236 [m. 1821] da tevellüd etdi. Tesavvuf ile felsefeyi karışdıranlardan (Ahmed Zeyneddîn İhsâî)nin talebesi idi. Îrân ve Hindistânda dolaşdı. Birkaç def’a hacca gitdi. [1260] da Şîrâzda yeni bir din kurdu. Şîrâzda bir büyük câmi’, Kâ’be ve kıble yapdı. Yalnız iki rek’at sabâh nemâzı ile senede bir ay oruc farzdır dedi. (Bâbî) denilen bu dîne girmiyenleri öldürmek halâldir dedi. Öldürüldükden sonra, Kurre-tül-ayn adında bir acem kızı, bu dîni yaymağa çalışdı. Mini etek ve çıplak gezmek modasını çıkardı. Yakalanıp diri olarak yakıldı. Bâb fikrlerini, yirmiüç kitâbda bildirdi. Buna Behâîlik denildi. 1266 [m. 1850] da Îrân hükûmeti tarafından, Tebrîzde kurşuna dizildi. 483, 1082.

297 — ELMALILI HAMDÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Muhammed Hamdi bin Nu’mân, Antalyanın Elmalı kazâsında [1294] de tevellüd, 1361 [m. 1942] de, İstanbulda vefât etdi. Erenköydedir. Sultân ikinci Abdülhamîd hân zemânında yetişen din adamıdır. Zemânının âlimi idi. Tefsîri meşhûrdur. 198, 207, 216, 461, 722, 726.

298 — EMÎR GİLÂL “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Seyyiddir. Muhammed Buhârînin üstâdıdır. Buhârânın Sûhârî kasabasında tevellüd, 772 [m. 1370] de orada vefât etdi. Hâce Bâbâ Semmâsînin talebesi idi. Gençliğinde güreş yapardı. Sonra, çömlekcilik yapdığı için Gilâl ismi ile meşhûr olmuşdur. 90, 957, 969.

299 — EMÎR SULTÂN “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Adı Muhammed Şemsüddîndir. Buhârâda tevellüd etdi ve oradaki Evliyâdan feyz aldı. Kerâmetleri görüldü. Bursada molla Fenârîden okudu. Yıldırım Bâyezîde dâmâd oldu. 833 [m. 1430] de vefât etdi. İsmi ile anılan câmi’ yanındaki türbesindedir. 1103.

300 — ENES BİN MÂLİK BİN NADR “radıyallahü anh”: Ebû Hamza Ensârî Huzrecîdir. Dokuz yaşında Resûlullaha hizmete başlayıp, vefâtlarına kadar ayrılmadı. Yüz yaşlarında, [91] de vefât etdi. İmâm-ı Mâlikin babası Enes başkadır. 374, 383, 384, 441, 616, 641, 642, 643, 646, 651, 784, 1010, 1035, 1106.

301 — ENGELS: Fredirik Engels bir Alman fabrikatörünün oğludur. 1235 [m. 1820] de tevellüd, 1313 [m. 1895] de vefât etdi. Carl Marx ile birlikde komünist beyânnâmesini neşr etdi. 523.

302 — ESÎRÜDDÎN-İ EBHERÎ: Müfaddal bin Ömer, matematik, astronomi, fizik ve mantık âlimi idi. Mûsulda ve Anadoluda bulundu. (Hidâye) fizik kitâbını yazmış, Hüseyn Kâdî mîr bunu şerh etmişdir. (Îsâgûcî) mantık kitâbı da meşhûrdur. Îsâgûcî yunancada başlangıç demekdir. 663 [m. 1265] de vefât etdi. Esîreddîn Muhammed Ebû Hayyân Endülüsî 745 [m. 867] de Mısrda vefât etdi. 538.

303 — ESMÂ “radıyallahü anhâ”: Hazret-i Ebû Bekrin büyük kızı, aşere-i mübeşşereden Zübeyr bin Avvâmın zevcesi idi. 73 [m. 692] senesinde, yüz yaşında vefât etdi. 1066, 1185.

304 — EŞREFZÂDE-İ RÛMÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Abdüllah bin Eşref bin Muhammed Mısrî, babasının ismi ile şöhret bulmuşdur. Kâdirî meşâyıhindendir. Çok kitâb yazdı. (Müzekkin-nüfûs) kitâbı meşhûrdur. Sekizyüzseksendokuz 889 [m. 1484] senesinde İznikde vefât etdi. 1056.

305 — EVZÂÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: Abdürrahmân bin Amr Evzâî, 88 [m. 707] de Ba’lebekde tevellüd, 157 [m. 774] de vefât etdi. Şâmın en büyük fıkh âlimi idi. Beyrutun cenûbunda, kendi adını taşıyan câmi’ kıblesindedir. 219, 789.

306 — EYYÛB “aleyhisselâm”: Benî-Îsrâîl Peygamberlerindendir. Yedi kişi îmân etdi. Çok malı ve on oğlu vardı. Çocukları öldü. Malı, mülkü gitdi. Hasta oldu. Hep şükr etdi. Yaralarının kurtlandığını büyük âlim Alâüddîn-i Attâr yazmakdadır. Yeniden sıhhat verildi. Çok malı ve çocukları oldu. Yüzkırk sene yaşadı. 356, 844.

307 — EYYÛB SABRİ PÂŞA “rahmetullahi teâlâ aleyh”: İkinci Abdülhamîd hânın amirallerinden idi. 1308 [m. 1890] de vefât etdi. Türkçe (Mir’ât-ül-Haremeyn) târîh kitâbı beş cilddir. Türkçe (Târîh-i Vehhâbiyân) kitâbı 1296 [m. 1879] da İstanbulda basdırılmışdır. 377, 458, 525.

308 — EYYÛB-İ SAHTİYÂNÎ “rahmetullahi teâlâ aleyh”: İkiyüzotuzsekizinci [238] sırada, Ebû Eyyûb ismine bakınız! 211.