Tabakat-ı Fukaha: Fakihlerin mertebeleri demektir. Hanefi alimleri
yedi mertebeye ayrılırlar.
1- MÜCTEHİD FİŞ-ŞER'İ: Mutlak müctehid
demektedir. Bu tip müctehid Kur'an-ı Kerim ile sünnetin
ışığı altında bir takım usul ve
kaideler tesis ederek bir yol çizmiş ve şer'i meseleleri ona
irca' etmiştir. Bu durumda onların sayıları çoktur.
Kesin bir rakam vermek mümkün değildir. İmam-ı a'zam,
İmam Malık, İmam Şafii, Ahmed b. Hanbel, Süfyan-ı
Sevri, Süfyan b. Uyeyne, Said b. Müseyyeb bunlardandır. Ancak
bunların bir kısmının mezhebi yayılamadı,
bir kısmı yayılıp bir müddet devam etti, bilahare
silinip gitti. Bir kısmı ise devam etmektedir. Bunlar da
İslam alanında meşhur olan dört mezheptir.
2- MÜCTEHİD FİL-MEZHEB: Bunlar şer'i delillere
baş vurduklarında ictihad edebilecek bir yeteneğine sahip
kişilerdir. Ancak bir müctehidi mutlakın tesis ettiği
halde ve usulüne göre ictihadda bulunurlar. Ebu Yusuf,
İmam-ı Muhammed ve İmam-ı Müzeni gibi
şahıslar bu mertebedendir.
3- MÜCTEHİD FİL-MES'ELE : Mesailde ictihad gücüne sahip
kişilerdir. Ne usulde ne de füru'da müctehidi mutlaka muhalefet
edemez. Yalnız müctehidin görüşü bulunmayan meselelerde
müctehidin kaide ve usulüne uygun bir şekilde ictihad edebilir.
Tahtavı, Serahsi ve Kerhi gibi kimseler bu tabakaya dahildiler.
4- MUHARRİC: Bu tabakaya dahil olan fukaha ictihada Kadir
değildir,fakat müctehidden gelen ve birkaç ihtimalı bulunan
kavlin ibhamını izale edip açıklayan kimselerdir.
Razı ve Cürcani gibi kimseler bu tabakaya dahildirler.
5- MURACCİH: Bu tabakaya dahil olanlar ictihada Kadir olmamakla
beraber, müctehidden gelen iki görüşten birisini delillere
dayanarak tercih edebilen kimselerdir. Kuduri ve hidaye sahibi
Merginanı gibi kimseler bu tabakaya dahildirler.
6- MÜMEYYİZ: Bu tabakadaki fakihlerde yukarıdaki rütbelerden
birisinde olmadığı halde, zahir el-Mezheb, zahir
el-Rivaye ve rivayeti nadıreyi birbirinden fark eden ve bilen
kimselerdir. Muhtar ve Kenz sahibi kimseler bu tabakadan
sayılırlar.
7- SADE MUKALLİD: Bu sınıftaki fakihler yukarıda
zikredilen mertebelerden hiç birisine yetişememiştir. Ancak;
Mezhebin messailini ezberleyip eserlerinde derleyen kimselerdir. Haskefi
ve İbn Abidin gibi kimseler bu tabakaya dahildirler, diyorlar.
Şafi mezhebine göre ise fakihlerin durumu üç mertebeye ayrılır:
1- Müctehidi Mutlak,
2- Müctehid fil-Mezhep,
3- Müctehid fil –Mesail veya Müraccıh'tır.
