İSLAM ANSİKLOPEDİSİ

KIST

İnsaf, merhamet ve adaletle verilen veya alman, bölüştürülen nasip. Mizanın iki kefesi denkleştirilip (adı yapılıp), sonra bölüştürülen nasiplerdir. Çok kez adı ve adli de aşan bir insaf ve merhamet ifâde eder. Kıst'ta da, gerek mizan ve gerek adl'de olduğu gibi 'vasat' olma, orta yolda gitme, her türlü aşırılıklardan sakınma söz konusudur. Nitekim, 'iktisad' kelimesi de kıst'tan gelir ki, 'adalet ve hakkaniyetle davranmak, hiçbir aşırı yöne meyletmeden ortadan dosdoğru yürümek' demektir.

Kıst "Ka-Se-Ta" fiilinden gelir; bu fiil zulmetmek, haktan sapmak, adalet üzere davranmamak, başkasının nasibine el atmak' anlamına da gelir ve o zaman masdarı 'kast' olur. Eğer sülasi (üçlü) vezin'de kullanılırsa, ism-i fail şekliyle (kasit) zulmeden, başkasının nasibine kasteden manasını verir ki, Kur'an'da bu şekliyle geçer:

"Muhakkak bizden müslümanlar vardır ve bizden kasitler vardır; kim müslüman olursa, iste onlar doğru yolu aramışlardır. Ve kasitler ise, cehennem'e odundurlar" (el-Cin, 1615)

Fiilin 'ism-i tafdil (üstünlük derecesi belirten) şekliyle eksat' 'daha adaletli, hakka daha yakın' demektir ve Kur'an'da sözgelimi, "Ey iman edenler! Belirli bir süreye kadar birbirinize borç verdiğiniz zaman onu yazın. Az olsun çok olsun onu süresine kadar yazmaktan üşenmeyin. Bu, Allah katında eksat, şahitlik için daha sağlam, şüpheye düşmemeniz için daha elverişlidir" (el-Bakara. 2/282) ayet-i gibi âyetlerde geçer.

'Aşırılığa kaçmamak, doğru davranmak, her haklıya hakkını ve haktan nasibini vermek' anlamında çoğunlukla fiilin 'rubai (dörtlü) vezin'deki şekli 'eksata' kullanılır; bunun ism-i faili 'muksit' gelir ve 'muksitler' Kur'an'da her zaman övülür:

"Eğer mü'minlerden iki bolluk vuruşurlarsa aralarını ıslah edin; biri diğerine karşı bağyedecek olursa, Allah'ın emrine dönene kadar bağyedenle savaşın ve eğer dönerse aralarını adaletle bulun ve iksat edin (her hak sahibine hakktan nasibini verin, insaflı davranın, aşırılığa kaçmayın); muhakkak Allah muksitleri sever" (el-Hucurât, 49/9).

Aynı fiilden gelen 'Kıstas' kelimesi ise, 'dosdoğru ölçü, insaflı ve adaletli ölçü, mizan anlamınadır ve Kur'an'da "dosdoğru kıstasla ölçün" (el-İsra, 17/35) âyeti gibi bazı âyetlerde geçer.

Şamil İA