İSLAM ANSİKLOPEDİSİ

TAKDİS

Kutsal sayma, kutsallaştırma, temizleme veya kutsallığı verme yöntemi; insan veya eşyanın, bir din adamı tarafından yapılan dua veya âyinle kutsallaştırılması, saygı gösterme, yüceltme, Tanrı'ya şükretme.

Takdisin iki çeşidi vardır: İnsan takdisi, eşya takdisi.

1- İnsan takdisi:

a- Eski Ahid'de Takdis: Eski Ahid'e göre insandan Tanrıya yükselen ve Tanrıdan insana inen iki çeşit takdis vardır. İnsandan Tanrıya yükselen takdis, çeşitli dua şekillerinden ibarettir. Tanrından insana inen takdis ise, ilâh lütfün verilmesidir. Bu da ancak, Tanrı adına bir Peygamber veya râhip tarafından bir çeşit büyü formülü gibi okunan dua vasıtasıyla olur.

b- Yeni Ahid'de Takdis: Hristiyanlığa göre takdis; Tanrının bağışladığı inâyet, piskopos veya râhibin vaftiz veya törenlerde haç işareti yapmasıdır. Önemli âyinlerin ayrılmaz bir parçası olarak bir şahsı veya cismi Tanrıya vakfetmek veya Tanrından özel bir himaye istemek için yapılan dînî fiile veya özel ve daha yüksek bir dînî göreve atamaya da takdis denir. Ayrıca hristiyan kiliselerinde takdis; diyakos, papaz veya piskopos'a manevî güç ve görevleri için gerekli yetkiyi vermek üzere yapılan âyinler için kullanılan bir terimdir. Takdis âyininde piskopos ve diğer yetkililer, takdis edilecek şahsın başı üzerine ellerini koyarak bu işi yaparlar. Takdis yapma yetkisi papa, papa adına piskopos veya yetkili râhibe âittir. Bir insanı takdis etmek demek, onu manevî ve ahlâk yönden olgunlaştırmak veya âyinle daha yüksek bir göreve getirmek demektir.

2- Eşya takdisi:

Dînî törenlerde veya mabed hizmetlerinde papazlar, piskoposlar veya hristiyanlar tarafından kullanılan zeytin dalı, kül, su, tuz, ekmek, şarap, yağ, çeşitli yiyecek maddeleri ve toprak ürünleri gibi bir takım cisimler papaz veya piskoposlar tarafından takdis edilir. Bir yiyecek maddesi, bir kap veya bir âlet takdis edilmekle usûlen bir kenara konur veya özel kullanım için ona kutsallık atfedilir.

Uzak Doğu dinlerinden Budizm'e göre takdis, herhangi bir kişinin Sangha adı verilen râhipler cemaatine kabul edilebilmesi için cemaat mensuplarının huzurunda yapılan dînî tören ve adayın kendini manastır hayatına adaması demektir. Ancak aday takdis sonucu cemaate kabul edilmekle birlikte, râhiplere verilmiş olan hak ve yetkilere sahip değildir. Onun ömrü boyunca bu cemaate bağlı kalma zorunluluğu da yoktur.

Japonya'da da takdis, hem halk dininde hem de devlet dini olan Şintoizm'de son derece önemli yere sahiptir. Bunlara göre takdisin amacı kişiyi günahlarından arıtmak ve kendisine yapılabilecek büyü vs. gibi kötülüklerden korumaktır. Her törenden önce rahip sunağı ve törende kullanılacak cisimleri yıldırımın sembolik bir temsili olan "kû" (Sanskritçe "vacra") ile takdis eder. Sonra buhur çubuklarını yakar ve dua formülleri okur. Takdis böylece son bulur (Brandon, S.G.F.A Dictionary of Comparative Religion, London 1970; Mathews, Shailer-Smith, Gerald Birney, A Dictionary of Religion and Ethics, London 1921; Meydan Larousse, İstanbul 1981, XI, 849).

Ahmet GÜÇ