İSLAM ANSİKLOPEDİSİ

ŞEF'

Çift olan her şey anlamına gelen ve tek manâsını ifade eden "vetr" ile beraber kullanılan Kur'anî bir terim. Fecr sûresinin 3. âyetinde, "Şef'a ve vetra yemin olsun" buyurulur.

Şef' ve vetr kelimelerine verilen mânalar hep çift ve tek mânası esasına dayanır.

İmam Ahmed b. Hanbel ve Tirmizî'nin İmran b. Husayn (r.a)'dan rivayet ettikleri bir hadise göre Rasûlüllah (s.a.s)'e "Ve'ş-şef'i ve'l-vetr" in ne demek olduğu sorulunca şu cevabı verdi: "O namazdır; onun bir kısmı çift (rekâtlı), bir kısmı da tek (rekâtlı) dır" buyurdu.

İmran (r.a)'dan Abd b. Humeyd, İbn Cerir, İbn Münzîr, İbn Merdûye ve İbn Ebî Hâtim'in de rivayet ettiği (Elmalılı, Hak Dini Kur'an Dili, VIII, 5795) bu hadisi açıklayan rivayetler de vardır. Bunlara göre, şef' sabah namazı, vetr akşam namazıdır veya ikisi de akşam namazıdır. Çünkü önce iki rekât kılınır, birinci ka'deden sonra tek rekât kılınır (Elmalı, a.g.e, VIII, 5795; Suyûtî ed-Dürrü'lMensûr, VIII, 507).

Mücâhid ve İbn Abbas'tan gelen bir rivayete göre, şef', Allah'ın yarattıklarıdır. Çünkü, "Sizi çiftler olarak yarattık" (en-Nebe', 78/8) buyrulmuştur. Vetr ise Allah'tır.

Mücâhid'e, bunu birinden mi rivayet ediyorsun (yoksa kendi ictihadına dayanan bir tefsir mi?) diye sorulduğunda, "Evet, ben Ebû Saîd el-Hudrî'den, o da Rasûlüllah (s.a.s)'den rivayet ediyor" dedi.

Bunun bir benzeri Muhammed b. Sîrîn, Mesrûk, Ebû Salih ve Katâde'den rivayet edilmektedir:

"Şef' yaratılanlardır. Çünkü Cenabı Hak, Her şeyden çift yarattık" (ez-Zâriyat, 51/49) buyurdu. İşte küfür ve iman, kötülük ve iyilik, hidâyet ve dalâlet, nur ve zulmet, gece ve gündüz, sıcak ve soğuk, güneş ve ay, yaz ve kış, gök ve yer, cin ve insan... Vetr ise Aziz ve Celîl olan Allah'tır. Cenabı Hak, "De ki, Allah tekdir. Allah Sameddir" (İhlâs, 112/1-2) buyurur. Rasûlüllah (s.a.s) de: "Cenabı Hakkın doksan dokuz ismi vardır. Allah tekdir, teki sever" (Buharî, Deâvât, 69; Müslim, Zikr, 5) buyurmuştur .

Buna benzer bir rivayet de Ebû Bekr el-Verrâk'a aittir. O şöyle der:

"Şef', mahlûkâtın birbirine zıt vasıflarıdır; izzet ve zillet, kudret ve acz, kuvvet ve zaaf, ilim ve cehalet, hayat ve ölüm, görme ve körlük, işitme ve sağırlık, konuşma ve dilsizlik gibi... Vetr ise Allah'ın sıfatlarının tek ve benzersiz oluşudur; zilletsiz izzet, aczsiz kudret, zaafsız kuvvet, cehaletsiz ilim, ölümsüz hayat, körlük olmayan görüş (basar), dilsizliği olmayan kelâm, sağırlık olmayan işitme (semi') gibi..." (Kurtubî, el-Câmi'li Ahkâmi'l-Kur'ân, XX, 40-41).

Zürâre b. Ebî Evfâ ve İkrime'nin İbn Abbas'tan rivayetlerine göre şef' Kurban bayramı günü, vetr de arefe günüdür. Kurban bayramı gününün şef' olması, diğer kurban günleri de eklenerek çift gün olduğu içindir (Elmalılı, a.g.e., VIII/5796; Fîrûz âbâdî, Besairu Zevi't-Temyiz, III, 328).

Şef' ve vetr'e verilen başka manâlar da vardır. Önemlileri şunlardır:

Şef', Adem aheyhiselâmın çocukları; vetr ise, bir ana-babadan olmadığı için Hz. Âdem'in kendisidir.

Şef', Zilhiccenin ilk on günü; vetr, Minâ günüdür.

Şef' sekiz aded olan Cennetin dereceleridir. Vetr, yedi olan Cehennem'in dereceleridir.

Şef', Safa ve Merve; vetr, Kâbe'dir.

Şef', Mekke ve Medine mescidleridir ki bu ikisi korunmuş iki haremdirler. Vetr, Beytü'l-Makdis mescididir.

Şef' de, vetr de mutlak sayılan ifade ederler. Çünkü sayılar tek de çift de olur.

Şef', canlılardır; çünkü canlılar bir erkekle bir dişiden meydana gelirler. Vetr ise, cansız varlıklardır (Kurtubî, a.g.e., XX, 41; Suyûtî, ed-Dürrü'lMensûr, VIII, 502-503; Fîrûz âbâdî, Besair, III, 328).

İsmail KAYA